Totems ?
L’apellacion a variat : « bèstias de tela, animals processionals… ».
Uèi « totems » per designar las bèstias e los vegetals fetiches amusaires de las fèstas en una seissantena de ciutats d’Occitania.
Encarnan « l’esperit del luòc », valent a dire un luènh aujòl a l’origina del « païs » o que l’a salvat de qualque catastròfa. Una legenda fonda sa popularitat.
Longtemps descridats per causa de lors foliás carnavalencas o paganas, nòstres totems son ara reverats : dos d’entre eles son reconeguts a títol dels « Caps d’Òbra del Patrimòni Cultural Immaterial de l’Umanitat ».
Brandits al còr de las fèstas localas, entraïnan los autoctòns e las gents de passatge en una ronda de « convivença e de paratge », dos valors al centre de la civilizacion d’òc.
« La Tèrra nos aperten pas, sèm los dròlles de la Tèrra que aprenèm de nòstres totems consí religar los vius e los mòrts, la tradicion e l’imaginacion ».
Lo Menaire
Le Meneur
Es el o ela que fa dançar lo totem, l’atissa amb son agulhon o amb un tamborin dins lo qual seriá «la cibada magica».
Entre lo menaire e lo totem, i a força complicitat comica mas tanben un enjòc :
Qual de la natura o de la ciutat s’impausarà a l’autre ?
O consí cooperaràn dins l’alegria e lo respècte mutual ?
–
Los Dansaires
Les Porteurs
Son los que portan o butan o tiran e animan l’animal o lo vegetal legendari.
Lor ròtle es pas sonque esportiu. Lo totem es una masca granda que cal animar coma una marioleta e far dançar coma un demòni divenc.
Joga a espaurugar en condusissent lo public a d’iniciacions de vida, de mòrt e d’amor.
Los Musicaires
Les Musiciens
Lo provèrbi ditz « Sens sa musica lo totem n’a ni nica ni nhaca ».
Alara amb tambors, pifres e autbòis, coma vòl la tradicion, lo totem mena l’ estransi.
Mas reganhas pas a d’autras instrumentacions se fusionan el, lo public e « l’esperit del luòc ».
–
–
–
Lo Precon
Le Crieur PubLic
Es la persona que presenta a la populacion la fèsta totemica.
Aqueste ròtle evoluís segon las epòcas.
Mai « mondan » a la Renaissenca (lo pefon), mai trasgetaire uèi, “planta l’encastre” de la fèsta e comenta las peripecias de la deambulacion…
Memòria viva del ritual, ne remembra la siá foncion, son ordenançament.
AnimaLs totemics, gigants
e dragons processionaLs
Aparegudas mai o mens al sègle XV – tre 1474 pels « Jòcs e corsas de la Tarasca » instituits pel Rei René – las processions d’animals gigantescs, de mostres o de dragons, a l’escasença de carnavals o de fèstas votivas, demòran plan vivas dins fòrça vilas e vilatges del sud de França, principalament dins la region Occitània, e particularament dins lo departament d’Erau.
Lo Polin de Pesenàs, lo Camèl de Besièrs, lo Buòu de Mesa o l’Ase de Beçan…, figuran entre los elements mai ancians e mai coneguts d’aqueste bestiari fantastic qu’existís tanben en Espanha vesina (e mai especificament en Catalonha), en Belgica o, mai rarament dins lo nòrd de França.
Aquelas figuras de còps que i a gigantescas, compausadas d’una estructura de fusta (o uèi d’alumini) cobèrta d’una tela colorada, constituisson los actors màgers de grandas fèstas popularas, lo mai sovent annadièras, preparadas amb la participacion activa dels estatjants pels quals consèrvan una valor simbolica e identitària importanta.
Aital se parla d’ « animals totemics » per designar aquestas efigias que fan referéncia a l’origina legendària, a l’istòria o a la vida de la ciutat.
Las processions mai ancianas se son transmesas al passatge de generacions dempuèi mantun sègles, amb de còps qualque interrupcions : lo Camèl de Besièrs foguèt brutlat a la Revolucion puèi destrusit dos còps al sègle XIX, abans de nàisser tornamai definitivament en 1895 per la volontat dels estatjants.
Mòdes de vida e representacions
Las processions diferisson d’un luòc a l’autre mas caduna obesís a un ritual precís. Los « animals-totèms » son totjorn acompanhats de musicians (autbòis, pifres, tambors…) que jògan un ròtle important dins lo debanar de la fèsta : la màger part possedisson lor « aire » pròpre interpretat unicament a l’escasença de lor sortida.
Los animals totemics son de fòrmas, de talhas e de pes variats, coma lor mòde de fabricacion, de transpòrt e de manipulacion. Aquò va d’una reproduccion mai o mens fisèla, encara que estilizada, de l’animal, a una invencion liura, siá per ibridacion – coma lo Buòu-Volaire de Sant Ambruèis o lo Tamaró de Vendargues (tèsta de lapin, còs d’eiriç, alas de cigala), siá per extraccion d’un element coma lo Cocairós de Çaussan (nommat d’aprèp sa coa).
Precedits d’un Menaire, los animals-totèms son moguts per de portaires (mai sovent masculins e sortits de l’equipa de rugbi locala) per las deambulacions. Lo nombre de portaires depend de la talha de la construccion, que son manejament mobiliza de saber-faire especifics.
Aquestas bèstias miticas possedisson en general un cap mobil que s’esperlonga e se retracta, animat per un dels portaires. Lo morre de l’animal es sovent mobil, el tanben, çò que permet lo clacament de la maissa, la « nhaca ». Totes entretenon una mobilitat codificada, « objècte simultanèu de la paur e de la devocion ».
D’autres animals totèms son aponduts a d’unas d’aquelas manifestacions. Entre eles, lo mai corrent es lo chivalet, mena de montura mantenguda a la talha del dançaire acompanhada de dançaires (lo cibadièr, lo fabre, lo desmoscaire) mimant la domesticacion del caval-esperit-salvatge.
Los animals totemics veson l’aparicion de novèlas generacions dempuèi un vintenat d’ans e de practicas novèlas se desenvolopan per tal d’integrar los nòus-venguts dins la granda familha dels totèms. De batismes (batejadas) son organizats per tal que la naissença d’un animal novèl pòsca integrar lo rite collectiu e la comunautat. Aital los animals totemics mai ancians son convidats a pairinejar un nòu vengut. E la familha dels animals totemics creis dins un esperit de partatge e d’escambis entre vilas e vilatges. Existiriá aital un seissantenat d’animals totemics a l’ora d’ara en Occitània / Pirenèus-Mediterranèa, poblant de recampaments qu’espelisson a la prima e se desenvolopan d’un biais creissent d’annada en annada, çò que testimònia d’un dinamisme remarcable.
L’arma coLLectiva deLs animaLs totemics
Totes aquestes animals totemics animan las fèstas sasonièras (carnavalescas, religiosas o votivas) a travèrs de rituals ligats a las legendas (mitologicas o contemporanèas) que fondan lors originas.
Las ceremonias que motivan la sortida del totèm an una foncion iniciatica, siá per de que es una fòrma d’espleit pels joves que de los portar o de los afrontar, siá per de que la fòrça simbolica permet de jogar a exorcizar los mals de la ciutat e de’n reconciliar los estatjants, totas classas socialas mescladas.
S’an perdut lor caractèr religiós los animals totemics contunhan de representar la memòria collectiva, l’identitat locala tant coma l’invencion constanta de las comunautats. Son los simbòls de la creacion collectiva que tròba sas raices dins l’istòria, los mites, contes e legendas de las contradas. S’adaptan aital als cambiaments qu’intervenon dins la comunautat, en participant notadament a de fèstas novèlas.
Los animals totemics animan las carrièras creant esglasi, jòia, bonur a cò dels participants. Participan als calivaris, espaci de la fèsta e luòc de sociabilitat. A cada animal correspond son ritual, sa fèsta e son jòc, sa relacion a la comunautat, als portaires, als musicians e al menaire.
D’unes animals totemics manjan simbolicament los enfants, a l’imatge del Buòu de Mesa, d’autres perseguisson las joventas coma la Tarasca de Tarascon, d’autres encara morisson simbolicament per milhor tornar nàisser un an mai tard.
Son a l’imatge de la fondacion, de la conservacion o de la transformacion de la Ciutat.
